André Brink: de weerbare kosmopoliet

  • 0

Karina Sczcurek en André P Brink (foto: Izak de Vries)

Het had het spectaculaire en dramatische slot kunnen zijn van een ongeschreven, finale roman van André Brink: Een gelauwerd schrijver, die met een briljante redevoering het academisch eerbetoon van een doctoraat honoris causa in ontvangst neemt, en die daarna dagenlang wordt omgeven door bewonderaars en schrijvers, neemt op zijn thuisvlucht van Amsterdam naar Kaapstad onverwacht afscheid van het leven, op tien kilometer boven de aarde. Maar deze scène was niet een door André bedachte episode voor een roman – het was de schokkende werkelijkheid van zijn eigen levenseinde.

Hoe verbijsterend en verdrietig dit onaangekondigde afscheid ook was voor zijn beminde Karina, voor zijn familie en vrienden, het was een overlijden dat vreemd genoeg wel bij André paste, evenzeer als zijn romans, verhalen en essays een verhelderende spiegel zijn van zijn strijdbare levensopvatting en van zijn hartstochtelijkheid.

André’s redevoering op 2 februari 2015 aan de Franstalige universiteit van het Belgische Leuven was indrukwekkend en ontroerend. Wegens zijn fragiel geworden gezondheid was hij, die zo vaak met zijn grote, opvallende gestalte en met trefzekere stem het woord heeft gevoerd, gedwongen om vanuit een rolstoel te spreken, met een verzwakte stem.

Maar hij was niet minder trefzeker: voor de vuist weg sprak hij in onberispelijk Frans over de weerbaarheid van de schrijver. Het publiek luisterde ademloos. Hij herinnerde aan Antigone, het tragische personage uit de oud-Griekse literatuur, in wie hij de eerste mens zag die de moed heeft opgebracht om “nee” te zeggen tegen wrede wetten en gewoonten, ook al wist zij dat zij dat met haar leven zou moeten bekopen. André zei dat ieder mens voor de noodzaak komt te staan om in de duisternis die hem omgeeft antwoord te geven op de vragen die voor zijn voeten komen. Het gaat er dan om, zei hij, om weerstand te blijven bieden tegen alles wat het leven bedreigt en verstikt.

Tijdens zijn betoog tikte de pedel van de universiteit hem op de schouder, om hem erop te wijzen dat de voor hem gereserveerde tijd was verstreken. André glimlachte vriendelijk, maar liet zich niet van de wijs brengen, en ging onverstoorbaar door met zijn “boodschap aan de wereld”. Hij was immers gelauwerd om wat hij te zeggen had en liet zich niet het woord ontnemen door het protocol van het academische programma.

Ik heb André’s werk pas vrij laat leren kennen. De aanleiding was zijn prachtige inleiding tot ’n Seisoen in die paradys, in 1979, toen ik het voorrecht had de Nederlandse editie van Breytenbachs meesterlijke boek uit te geven. Een opmerkelijke passage in die inleiding is, dat André in Breytens “haast dwangmatige gerichtheid op het vergankelijke (...) zelfs een bekrachtiging van eeuwigheid en oneindigheid kan ontdekken.” André zelf heeft ook altijd, op zijn eigen wijze, gestreefd naar die oneindigheid en eeuwigheid, zoals ik niet lang daarna kon ervaren toen ik zijn Nederlandse uitgever mocht worden. Ik werd gegrepen door de kracht van André’s verbeelding en zijn humanistische visie in boeken als Houd-den-Bek en ’n Droë wit seisoen, en ik heb die buitengewone kwaliteiten in zijn latere romans evenzeer gewaardeerd.

Ook leerde ik André’s beheerste hartstochtelijkheid en zijn sensualistische levenskunst van nabij kennen tijdens de keren dat hij in Amsterdam verbleef. Ik herinner mij levendig hoe bedachtzaam hij intens kon genieten van de Indische rijsttafel, het gerecht waar hij dol op was; met dezelfde bedachtzame hartstocht sprak hij over literatuur en politiek. André was geen revolutionair, maar een moedige, weerbare kosmopoliet en humanist, en dat is hij tot zijn laatste ademtocht gebleven.

André, de grote man die zich zo lichtvoetig wist te bewegen en die zonder zwaarte over de ernstige levensvragen kon spreken, was (en is) een van de grote schrijvers van onze tijd. Hij heeft wellicht diep in zichzelf soms de wens gekoesterd om een nog grotere schrijver te kunnen zijn – dat lijken zijn eerlijke memoires Fork in the road althans te suggereren – maar wat hij tot stand heeft gebracht in de literatuur is zeldzaam en moedig: hij slaagde er met zijn werk in om bij lezers in heel de wereld weerstand te wekken tegen onderdrukking en onrecht, en om de essentiële levensvragen niet te ontwijken. Bovendien is hij voor zijn vrienden steeds een vriend geweest op wie altijd gerekend kon worden. André was een groot schrijver en een groot mens.

 

  • 0

Reageer

Jou e-posadres sal nie gepubliseer word nie. Kommentaar is onderhewig aan moderering.


 

Top